Informatie voor professionals

Een mantelzorger is iemand die langdurig en onbetaald zorgt voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende persoon uit zijn omgeving. Dit kan een partner, ouder of kind zijn, maar ook een ander familielid, vriend of kennis.

Jonge mantelzorgers zijn kinderen en jongeren t/m 24 jaar die opgroeien met een familielid dat chronisch ziek of gehandicapt is of een psychische aandoening heeft.  

Landelijk:

• 1 op de 3 Nederlanders (16+) gaven in 2016 mantelzorg (circa 4,4 miljoen mantelzorgers)
• 8,6% van de mantelzorgers voelt zich zwaar belast
• Ongeveer vijf of op de zes mantelzorgers geniet van de leuke momenten van het zorgen

Cijfers voor Zaanstad (2017):

• 38.832 Mantelzorgers 15 jaar of ouder
• 33.978 Mantelzorgers die langdurig zorgen (meer dan 3 maanden)
• 6.674 Mantelzorgers langdurig en intensief (meer dan 8 uur per week)
• 3.340 Mantelzorgers zwaarbelast

Bewustwording (landelijk):

• 1 op de 4 mantelzorgers beschouwt zichzelf als mantelzorger
• 1 op de 3 mantelzorgers is niet op de hoogte van mantelzorgondersteuning
• 1 op de 10 mantelzorgers heeft behoefte aan respijtzorg, maar krijgt het niet

Werkende mantelzorgers(landelijk):

• 5 op de 6 mantelzorgers tussen 18 en 65 jaar heeft betaald werk
• 1 op de 4 werknemers combineert betaald werk met mantelzorg
• 1 op de 20 werknemers combineert betaald werk met minstens 8 uur mantelzorg per week (landelijk ongeveer 400.000 werknemers)

Jonge mantelzorgers(landelijk):

• 9500 mantelzorgers onder 18 jaar in Zaanstad
• 1 op de 5 jongeren tussen 12-16 jaar groeit op met een chronisch ziek gezinslid. Zij kunnen een lagere kwaliteit van leven ervaren o.a. door bezorgdheid en gepieker over hun gezinslid en hebben verhoudingsgewijs vaker last van inslaapproblemen, vermoeidheid en gevoelens van uitputting.

Formele versus informele zorg:

• 60-80% van alle zorg die in Nederland wordt gegeven, wordt door mantelzorgers geboden.

Bronnen:

• MantelzorgNL
• “Voor elkaar ‘(SCP, 2017)
• “Informele hulp, wie doet er wat?” SCP, 2015
• “Werk en mantelzorg”, SCP, 2019
• “Bezorgd naar school”, SCP, 2020
• ZonMw,2011
• Stichting Mantelzorgers onder elkaar, website

Overbelasting bij volwassen mantelzorgers kan ontstaan als:

• De zorg 24 uur per dag nodig is.
• Het gedrag van de naaste verandert.
• De lichamelijke zorg te zwaar is.
• De mantelzorger er alleen voor staat.
• Er weerstand, vraagverlegenheid of er een taboe is op het vragen van hulp.

Signalen van overbelasting

• Fysiek: hoofd- en buikpijn, verhoogde bloeddruk, hyperventilatie, pijn in nek, schouders of rug, duizeligheid, vermoeidheid, afnemende eetlust of vraatzucht.
• Psychisch: schaamte- en schuldgevoelens, concentratieproblemen, vergeetachtigheid, lusteloosheid, slaapproblemen, snel geëmotioneerd, piekeren.
• Gedragsmatig: rusteloosheid, chaotisch, onverdraagzaam, agressief, verwaarloosd uiterlijk, meer drinken en roken, gebruik van kalmerende middelen.

Risicogroepen

• Mantelzorgers van mensen met psychiatrische problemen.
• Partners van mensen met dementie.
• Partners van mensen met Niet Aangeboren Hersenletsel.
• Mantelzorgers (vaak vrouwen) van niet westerse afkomst.
• Mantelzorgers op leeftijd (ouder dan 75 jaar).
• Mannen.
• Mantelzorgers die mantelzorg combineren met werk, kinderen en/of andere taken.
• Geïsoleerde mantelzorgers.

Het SWT richt zich op het signaleren, informeren, faciliteren en (preventief) ondersteunen van mantelzorgers en jonge mantelzorgers. Daarnaast brengt zij mantelzorg onder de aandacht bij de netwerkpartners.

Bewustwording over mantelzorg is hierbij belangrijk:

-          Bij bewoners:
Inwoners van Zaanstad zijn zich bewust dat iemand mantelzorger of jonge mantelzorger is. Hierdoor herkennen ze eerder informatie en ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers. Zo kunnen mantelzorgers betere keuzes maken in het bieden en organiseren van zorg en het bewaren van een gezonde balans. Anderen kunnen mantelzorgers hierop attenderen en ondersteunen.

-          Bij netwerkpartners:
Professionals en vrijwilligers in zorg en welzijn en op scholen kunnen mantelzorgers herkennen en voorzien hen van informatie, ondersteuning en/of verwijzing naar SWT

-          Bij alle inwoners.
Het Sociaal Wijkteam is dé ingang voor mantelzorgers om informatie, advies of ondersteuning te vragen.

Vroegtijdig opsporen

1. Vraag actief naar de mantelzorger. Als u in uw werk gericht bent op de persoon met een beperking of ziekte, wees u dan bewust dat er ook één of meerdere mantelzorgers zijn. Vraag er actief naar. Vaak komt iemand mee naar een consult of is aanwezig bij hulpverlening aan huis. Maar soms komt u de mantelzorger niet automatisch tegen.
2. Vraag of iemand tijd besteedt aan zorg voor een ander. Omgekeerd kunnen klachten die u bij de cliënt/patiënt behandeld, gerelateerd zijn aan overbelasting door mantelzorg.
3. Neem vragen over mantelzorg op in de intake-procedure, zodat het automatisch onder de aandacht komt.
4. Zorg voor voorlichtingsmateriaal voor mantelzorgers, in de wachtkamer, folderrek, op de website, zodat zij zich erin herkennen en weten waar ze terecht kunnen. U kunt dit opvragen bij het Sociaal Wijkteam.

Signaleren van overbelasting

1. Heb oog en oor. Laat merken dat u, behalve voor de patiënt/cliënt, ook oog en oor heeft voor de mantelzorger. Vraag expliciet aan de mantelzorger: hoe gaat het met u?
2. Extra gesprek. Maak eventueel een aparte afspraak voor de mantelzorger of als dat niet binnen uw mogelijkheden valt, geef het advies om met een professional te praten.
3. Check het risico op overbelasting. Op basis van wat u hoort en ziet bij de mantelzorger kunt u signaleren of iemand overbelasting ervaart of daar veel risico op heeft. Maak dit bespreekbaar.

Ondersteunen

1. Bied een luisterend oor. Het onder woorden brengen en uiten van klachten als vermoeidheid of andere zorgen kan al bevrijdend werken. Hierdoor is de mantelzorger ook beter in staat een volgende stap te nemen richting inzicht en een oplossing.
2. Zoek de samenwerking met de mantelzorger. Geef informatie over het ziektebeeld en de behandeling van de naaste. Hierdoor ervaart de mantelzorger gezamenlijke betrokkenheid en samenwerking. Ze ervaren dat ze er niet alleen voor staan en weten dat ze met signalen en vragen bij u terecht kunnen.
3. Bevorder inzicht. Door deskundige informatie krijgt de mantelzorger ook meer inzicht in de ziekte, gedrag en begeleiding. Hierdoor kan hij/zij betere zorg en begeleiding geven, meer geduld opbrengen en een betere relatie houden met hun naaste.
4. Heb oog voor de mantelzorger als mens. Wijs hen erop dat ze ook goed aan hun eigen gezondheid en behoeften denken. Dat komt indirect ook hun naaste ten goede. Maak bespreekbaar dat er andere hulp kan worden geregeld en dat dat geen schande of zwakte is.
5. Stimuleer een groter netwerk. Vertel de mantelzorger, dat het belangrijk is om zorg te delen met het netwerk. Help hen concrete hulpvragen te formuleren en te bedenken aan wie ze die kunnen stellen.

Verwijzen naar adequate hulp

1. Het Sociaal Wijkteam: www.swtzaanstad.nl. De 11 Sociale Wijkteams zijn in Zaanstad dé ingang voor mantelzorgers van jong tot oud voor informatie en ondersteuning, praktisch en emotioneel, individueel en collectief, voor hun naaste en henzelf.
2. Hoe is ondersteuning voor mantelzorgers geregeld? Verwijs inwoners naar deze webpagina met alle informatie voor mantelzorgers.
3. Meedenkers in Zaanstad: www.meedenker.zaanstad.nl. Onafhankelijke cliëntondersteuners bieden gratis en onafhankelijke ondersteuning. Een passende ervaringsdeskundige of professional trekt met de hulpvrager op en zorgt dat hun (leef)situatie weer te overzien is.
4. Stichting MOE: www.mantelzorgersonderelkaar.nl. De Zaanse stichting Mantelzorgers onder elkaar biedt wekelijks lotgenotencontact en komt op voor de belangen van mantelzorgers.
5. Patiëntenverenigingen. Google op aandoening en patiëntenvereniging. Naast informatie over de aandoening bieden de sites vaak aandacht aan mantelzorg.
6. MantelzorgNL: www.mantelzorg.nl. De landelijke vereniging voor mantelzorgers biedt uitleg over alle thema’s waar mantelzorgers mee te maken hebben. Mantelzorglijn: 030-7606055.
7. Mantelzorgmakelaar: http://www.mantelzorgmakelaar.nl. Zij nemen regeltaken over van mantelzorgers. Zorgverzekeringen bieden vaak een vergoeding.

1. Wees alert op jonge mantelzorgers.
   Als in een gezin iemand ernstig ziek of langdurig ziek, verslaafd of beperkt is dan zijn er jonge mantelzorgers. Wees alert op de impact hiervan.
2. Toon belangstelling.
   Leef je in wat het voor de jongere betekent. Vaak hebben ze aanmoediging nodig om over thuis en hun zorgen te praten. Ze zijn verdrietig, schamen zich of voelen zich heel eenzaam. Neem de tijd en forceer niets in de gesprekken, laat het kind zelf bepalen wat hij of zij wil vertellen.
3. Gebruik praktijkverhalen.
   Gebruik voorbeelden of filmpjes van andere jonge mantelzorgers. Het kan enorm steunen om verhalen te zien of horen van andere kinderen die in hetzelfde schuitje zitten, en dat hun eigen zorgen geen uitzondering zijn. Bijvoorbeeld op www.mantelzorg.nl/jongeren, www.jmzpro.nl of www.swtzaanstad.nl/mantelzorg.
4. Wees alert op signalen.
   Als leerkracht, trainer of huisarts kun je signalen opmerken die ten onrechte een verkeerd beeld geven. Het afzeggen van trainingen of het niet of onvolledig inleveren van huiswerk, of een achteruitgang in de schoolprestaties kan het gevolg zijn van een thuissituatie waarin de jongere taken en of zorgen hebben. Probeer de juiste verklaring te achterhalen voor deze signalen.
5. Verwijs naar hulpverlening.
   Bijvoorbeeld naar een intern begeleider of schoolmaatschappelijk werk, Sociaal Wijkteam, Kopp-groep bij Parnassia (bij ouders met psychische problemen), de brusjesgroepen van MEE/Jeugdteams. Als het kan en mag, betrek dan ook de ouder(s) erbij.
6. Verwijs naar informatie op internet. Op deze webpagina vind je alle informatie, ervaringsverhalen en aanbod. www.jong-zorgen.nl is de landelijke site van MantelzorgNL voor jonge mantelzorgers.
7. Maak afspraken of pas regels aan.
   Jonge mantelzorgers hebben er baat bij als alles zo ‘gewoon mogelijk’ door kan gaan, zoals school, sport, spelen en bijbaantjes. Dit biedt hen afleiding, structuur en waardering. Kijk vanuit jouw professie of rol wat daarvoor nodig is en bespreek dit met hen.
8. Help een kind mee te doen met activiteiten.
   Soms is er thuis extra hulp of oppas nodig zodat hij/zij wél mee kan met bv een schoolreisje of trainingskamp. Kijk of je dit kan regelen of vraag bv hulp van het Sociaal Wijkteam hierbij.
9. Wijs op lotgenotencontact.
   De gezamenlijke Sociale Wijkteams, Parnassia, MEE en diverse sites bieden lotgenotencontact. Dit kan gericht zijn op ontspanning en erkenning, een ingang om ervaringen te delen of meer te weten te komen over de aandoening.
10. Creëer breder begrip.
    Door aandacht te geven aan het onderwerp ontstaat meer herkenning waardoor jonge mantelzorgers eerder steun vinden. Denk aan posters en folders in wachtkamer of kantine of een gastles op school.

Hieronder vindt u allerlei materialen die u zou kunnen gebruiken om meer informatie te verstrekken over mantelzorg of als u zich graag wilt verdiepen in het thema. Alle materialen zijn voor medewerkers van de Sociale Wijkteams te vinden op de Zaanzoeker, onder kennisbank wijk> mantelzorg>gerelateerde documenten. Wilt u meer informatie over deze informatiematerialen? Neemt u dan contact op met de werkgroep communicatie van het Sociaal Wijkteam via e-mailadres a.burger@swt.zaanstad.nl

Flyer bewustwording “Zorg jij voor iemand in je omgeving?”

Flyer gericht op het bewust maken van inwoners in Zaanstad wat mantelzorg en jonge mantelzorger is en dat het Sociaal Wijkteam dé ingang is voor informatie, advies en ondersteuning voor mantelzorgers en jonge mantelzorgers.

Signaalkaart Mantelzorgers

A4 Kaart voor netwerkpartners met beknopte informatie over wat mantelzorg is, waarom ondersteuning belangrijk is, wat zij kunnen doen en wat het Sociaal Wijkteam biedt.

Signaalkaart Jonge Mantelzorgers

A4 Kaart voor netwerkpartners met beknopte informatie over wat jonge mantelzorgers zijn, waarom ondersteuning belangrijk is, wat zij kunnen doen en wat het Sociaal Wijkteam biedt.

Flyer Mantelzorgondersteuning vanuit het Sociaal Wijkteam

Flyer voor mantelzorgers met uitleg over wat het SWT in hun wijk voor hen kan bieden. Deze flyer wordt door elk wijkteam vormgegeven op basis van een format.

MantelzorgNieuwsbrief

Deze digitale nieuwsbrief is voor alle inwoners en netwerkpartners met gerichte informatie over mantelzorg in brede zin. Elk wijkteam kan dit aanvullen met lokale informatie volgens een format. Mensen kunnen zich digitaal aanmelden voor de digitale mantelzorgnieuwsbrief. Ze worden verstuurd vanuit de websites van de wijkteams.

MantelZORGkaart

De MantelZORG kaart is een instrument die in je gesprek met mantelzorgers kan gebruiken. Het doel is preventie van overbelasting. Door het gesprek wordt de mantelzorger zich meer bewust van de mantelzorgsituatie en wat dit voor impact heeft. Vervolgens komt naar voren wat kan helpen om in balans te blijven of zich beter te voelen. Door hier meer aandacht aan te geven kan overbelasting worden voorkomen of worden verminderd. De kaart biedt de mogelijkheid om samen met de mantelzorger out of the box te kijken naar wat energie geeft of ontlast. De kaart kan door de mantelzorger worden ingevuld en - als stimulerende herinnering - een prominent plekje krijgen, bv met een magneetje op de koelkast of whiteboard.

Ediz test

Met deze test meet de mantelzorger zijn/haar belasting. Het gaat om een globale inschatting en een momentopname. Bij langdurige zorg kan de mantelzorger regelmatig de vragenlijst invullen. Hierdoor krijgen zij zicht op de belasting op de langere termijn en op verbetering dankzij interventies.

Netwerkkaart

Een praktisch hulpmiddel om het netwerk en de behoefte aan hulp van de mantelzorger en de naaste in kaart te brengen: wie is goed waarin, wie kan waarvoor gevraagd worden, wanneer en hoevaak? Hoe verloopt de communicatie? 

Communicatieplan

Hierin wordt beschreven welke boodschap en met welke middelen de verschillende doelgroepen worden bereikt. De 7 doelgroepen zijn: onbewuste en bewuste mantelzorgers en jonge mantelzorgers, netwerkpartners, personen binnen Zaanstad die betrokken zijn bij het Mantelzorgbeleid, collega’s in de wijk.

Jaarplanning Communicatie

Concrete jaarplanning van berichten in de media en social media

PowerPoint Scholing Medewerkers SWT

Deze PowerPointpresentatie bevat kort informatie voor collega’s van de sociale wijkteams, bedoeld voor de scholing van SWT-medewerkers.

 
PowerPoint Mantelzorg voor netwerkpartners

Deze PowerPointpresentatie bevat kort informatie voor onze netwerkpartners, bedoeld voor scholing en voorlichting.

PowerPoint Jonge mantelzorg voor netwerkpartners

Deze PowerPointpresentatie bevat kort informatie voor collega’s van de sociale wijkteams, bedoeld voor de scholing van SWT-medewerkers en netwerkpartners.

‘Hoe gaat het nu met u?’ Misschien is dit wel de belangrijkste vraag die je als professional stelt, of zou moeten stellen, aan de naaste familie van jouw cliënt of patiënt. Om belangstelling te tonen, en tevens te polsen of de mantelzorger alles wel aan kan: emotioneel, fysiek, mentaal met al dat geregel met instanties. Is hij of zij in staat om alle ballen hoog te houden?

Mantelzorg is iets dat mensen overkomt, maar het is zeker niet vanzelfsprekend dat zij dit ook altijd goed kúnnen bieden. Soms is de situatie zo complex dat de mantelzorg ontspoort.  Mantelzorgers lopen dan het risico dingen te doen die zij liever niet zouden willen doen. Misschien zien zij geen andere uitweg dan de zorgvrager uit te schelden, vallen er klappen en wordt de ander niet meer in zijn of haar waarde gelaten. De grenzen van goede zorg worden dan onbedoeld overschreden. Dan is er sprake van (ouderen-)mishandeling of huiselijk geweld.

Definitie Ontspoorde Mantelzorg

‘Bij ontspoorde mantelzorg overschrijdt de mantelzorger de grens van goede zorg. Door overbelasting, onmacht, onkunde of onwetendheid. Goede zorg slaat sluipenderwijs om in verwaarlozing, verkeerde behandeling of compassiemoeheid. Een kenmerk van ontspoorde mantelzorg is het ontbreken van opzet.’

Ontspoorde mantelzorg kan zich op twee manieren uiten:

• Mantelzorgers laten belangrijke elementen van de zorg achterwege, waardoor de verzorgde niet de zorg krijgt die nodig is.

Bijvoorbeeld:

• Onvoldoende of eenzijdig eten en drinken;
• Geen of geen goede medische zorg;
• De persoonlijke hygiëne is onvoldoende;
• Het huis vervuilt;
• De verzorgde krijgt nauwelijks aandacht.
• Mantelzorgers vertonen stressgedrag en gaan zich anders gedragen.

Bijvoorbeeld:

• Sneller kwaad of agressief;
• Ruwe verzorging, slaan, duwen, trekken, knijpen;
• Schelden, dreigen of kleineren;
• Opleggen van vrijheidsbeperkingen (opsluiten, vastbinden) of roesmiddelen (alcohol of sederende medicijnen) toedienen;
• Schenden van rechten zoals minder of geen privébezoek toestaan, de post ongevraagd te lezen of achter te houden, de telefoonverbinding, geldzaken, e.d.

Oorzaken van ontspoorde mantelzorg

Er zijn verschillende oorzaken voor het ontsporen van mantelzorg

1. Overbelasting en onmacht. Dit is waarschijnlijk de belangrijkste oorzaak van ontspoorde mantelzorg: het niet meer aankunnen van de zorgsituatie. Er zijn verschillende oorzaken die de overbelasting in de hand werken. De mantelzorg kost tijd, maar ook psychische en lichamelijke belasting, wat kan leiden tot stress, uitputting en overbelasting.
2. Onkunde en onwetendheid. De verzorger mist de juiste kennis of vaardigheden om goede zorg te verlenen, waardoor de zorg kan ontsporen. Mantelzorgers hebben doorgaans geen opleiding in de verzorging en zijn daarom niet altijd goed op de hoogte van ziektebeelden of verzorgingstechnieken. Hierdoor kan het gebeuren dat ze onbewust en onbedoeld verkeerd handelen.
3. Compassiemoeheid. Dit is een bijzondere vorm van overbelasting. Wanneer iemand het niet meer kan opbrengen voor een ander te zorgen of naar iemands problemen te luisteren, spreken we van compassiemoeheid. Compassiemoeheid kan ook ontstaan wanneer de naaste de zorg tegenwerkt of agressief reageert. Ook langer bestaande problematiek zoals relatieproblemen of verslavingen kunnen invloed hebben op compassie.

Bij ontspoorde mantelzorg zijn over het algemeen zowel de verzorgde als de mantelzorger slachtoffer van de situatie. Voor hen allebei is het belangrijk dat deze ongewenste situatie wordt gesignaleerd, zodat hulp op gang kan komen en de situatie zo snel mogelijk weer veilig wordt.

Beroepskrachten in maatschappelijke ondersteuning, (jeugd)gezondheidszorg, jeugdzorg, onderwijs, kinderopvang en justitie zijn wettelijk verplicht om met de Meldcode Huiselijk geweld te werken. Ontspoorde mantelzorg valt onder deze Meldcode.